Teknik olarak blockchain meselesini anlamak pek kolay değil. Ancak dünyaca ünlü FinTech gurusu David Birch’ün İstanbul’da gerçekleştirdiği sunumunu temel alarak bu yazının sonuna kadar size konuyu anlama garantisi veriyoruz. Yapmanız gereken tek şey okumak.
Finans sektörü modern teknolojiyi kullanmaya başladığı günden bu yana aslında kurulduğu günden bu yana yaptığı şeyleri yapmaya devam ediyor. Kayıt tutuyor, kayıtları güncelliyor ve yaptığı güncellemelerin kaydını tutuyor. Elbette silme işlemlerini de birer güncelleme olarak düşünebiliriz ancak finans sektörü bir şeyleri silmeyi pek sevmez.
Bu pencereden bakınca sadece yapılan işlemlerin yapıldığı platformların değiştiğini söyleyebiliriz. Kağıtlar yerini delikli kartlara, delikli kartlar manyetik şeritlere, manyetik şeritler manyetik disketlere, manyetik disketler sabit disklere ve zamanla sabit disk teknolojisinin gelişmesi ile bulut teknolojileri ve şimdilerde blockchain ağlarını konuşur hale geldik. Ancak bunları bir kenara koyun. Biz basit adımlar atarak blockchain teknolojisini anlamaya çalışacağız.
Aşama 1: Kayıtların Evrimi
Önce bir kaydın tek bir kopyasına sahiptik, daha sonra bu kaydı birkaç bilgisayara dağıttık, daha sonra kaydın pek çok kopyasını pek çok bilgisayara dağıttık, nihayet her bilgisayar işlemin bir kaydını tutacak hale geldi. Bunun en temel sebebi ise maliyetlerin zaman içinde ciddi şekilde düşmesi.
Son aşama aslında temel olarak blockchain olarak adlandırılan yapı. Yani verinin tüm bilgisayarlara dağıtılması. Basit bir örnek olarak BitTorrent ağı örnek verilebilir.
Aşama 2: İşlem kaydının nitelikleri
İkinci aşamada ise anlamamız gereken şey işlem kaydının tüm bilgisayarlara dağıtıldığı durumda bu kaydın ne şekilde saklandığı.
Temelde bir iletişim var (communications) ve bu iletişim işlemlere dair hangi varlıkların yaratılarak dağıtılacağını belirliyor.
İletişimin içinde hangi varlıkların yaratılıp dağıtılacağına karar verdikten sonra bunlara ait içerikleri oluşturuyoruz. (Veriyi paketliyoruz)
Daha sonra bu paketin değişmeden, bozulmadan kalması için bir anlaşma, mutabakat yapıyoruz.
Nihayetinde işlemlere ait dağıtmaya karar verdiğimiz varlıkların paketlendiği ve orijinalliği üzerinde mutabık kaldığımız işlemlerin Sözleşme (Contract) adı verilen süreçle farklı olayları nasıl tetikleyeceğine karar veriyoruz. Her ne kadar bu aşamaya Sözleşme (Contract) adı verilse de aslında bu süreçler sistemin geneli üzerinde çalışan uygulamalar.
Sakın kafanız karışmasın, konuya devam edip birazdan örnek vereceğiz.
Aşama 3: Kayıt Defterinde verinin saklanması ve korunması? Neden sorularının cevabı?
İkinci aşamada anlattığımız iletişim katmanı için temel bir soru var; Kayıt Defterini herkes kullanabilir mi? Buna verilebilecek iki cevap var;
- Evet, herkes kullanabilir
- Hayır, sadece belli gruplar kullanabilir
Bu cevaplar paketlerimizin bozulmadan kalması için mutabık kaldığımız aşamada yeni iki soru karşımıza çıkartıyor; herkese açık kayıt defterleri için katılımcılar neden mutabakatı sağlayacak ve belli bir grubun erişim hakkı olan kayıt defterlerinde mutabakatı kim sağlayacak? Her bir soru için yine iki tane cevabımız var (toplamda dört cevap)
Eğer herkesin kullanabildiği bir kayıt defterinden bahsediyorsak;
- Defterin kendisi ödülü sağlayacak (merkezi kontrol yok, çift izinsiz sistem)
- Defterin mutabakatı katılımcılara farklı bir çıkar sağlayacak (kısmi kontrol var, izinsiz sistem)
Eğer belli bir grubun kullanabildiği kayıt defterinden bahsediyorsak;
- Tüm grup üyeleri bunu sağlayacak (sisteme erişim izni olan üyeler kontrol ediyor, izinli sistem)
- Seçilmiş grup üyeleri bunu sağlayacak (sisteme erişim izni olan üyeler için de seçilmiş kişiler kontrol ediyor, çift izinli sistem)
Şimdi iki farklı örnek ile çift izinsiz ve çift izinli sistemi daha iyi anlayalım.
Birinci Örnek
Kayıt defteri ağında (iletişim – herkese açık blockchain ağına erişim) içeriğimiz her bir kayıt için belli bir verinin yazılması (içerik – verimiz karışık bir denklemin çözümü olsun) ancak bu verinin belli bir zaman diliminde ilk bulan kişi tarafından yazılması (mutabakat) şeklinde gerçekleşsin. Bu ağa herkes erişebilsin ve içeriği ağın kontrol ettiği mutabakat kuralı ile ilk kaydı oluşturan kişi bir ödül kazansın: Çift izinsiz blockchain ağından bahsediyoruz. Günümüzdeki en popüler adı ile Bitcoin tam olarak böyle çalışıyor. Ağın kendisi, yapısı ve sonucu ödülü ve ödül de mutabakatın devamını sağlıyor.
İkinci Örnek
Bir EFT işlemi için tüm bankaların kayıt tuttuğu bir kayıt defteri ağımız olsun (iletişim – sınırlı blockchain ağı). Bu ağda Ahmet Mehmet’e 10 lira gönderecek olsun (içerik – işlem yapan taraflar ve işlem tutarı). Bu işlemin kaydı için Ahmet ve Mehmet’in kimliklerinin onaylanmış olması lazım. Ayrıca işlemin 10 lira tutarında olduğunu Ahmet belirliyor (mutabakat – Ahmet’in belirlediği transfer rakamı, bankaların onayladığı kimlik bilgisi). Ağa sadece bankaların müşterileri erişebiliyor, işlem yapmak için ilgili bankalar kimlik doğrulaması yapıyor, işlem tüm ağa yayılıyor ancak işleme sadece Ahmet, Mehmet ve yetkilendirilmiş taraflar erişerek bakabiliyor. Çift izinli blockchain sistem ağından bahsediyoruz. Bu sistemin günümüzde işleyen yapılardan tek farkı verinin kısmi olarak merkezi yapılarda tutulması ve yedeklenmesidir, veri tüm bankalara dağıtıldığı anda yapı bir blockchain ağına dönüşür.
Anlamayan kaldı mı? Kaldıysa tekrar okuyalım lütfen.
David Birch bu adımlardan sonra Blockchain ağının tek bir çeşidinin olmadığını, dört farklı temel çeşidinin olduğunu ve bunların da uygulamalara göre farklılıklar gösterebileceğini vurguluyor.
Paylaşılan kayıt defterleri (blockchain) farklı şekillerde oluşturulabildiği için bu paylaşımı yapacak oyuncuların bulunduğu ekosistemlerin oluşması gerekli. Yukarıda bahsettiğimiz farklı yapıları barındıran farklı ekosistemler hızla gelişiyor. Bu çerçevede günümüzde ön plana çıkan bazı ekosistem örnekleri (Bitcoin, Ethereum, Ripple, vb.) blockchain kavramları çerçevesinde standartlaşma inisiyatifleri yürütüyorlar. Aşağıdaki şemada bu ekosistemlerin blockchain (kayıt defteri) kavramlarında oturdukları yerleri görebilirsiniz
Daha fazla uzatmadan umuyoruz ki 2016’nın şu son günlerinde Blockchain gibi karışık bir konuyu mümkün olan en sade şekilde sizlere anlatabildik.
Elbette bu sunumu bizlere sağlayan David Birch ve şirketi Consult Hyperion’a tekrar teşekkürlerimizi sunuyoruz.
