Basra körfezine kıyısı olan Arap ülkeleri siyasi ve ekonomik alanda 1981’den beri işbirliği içindeler. Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi kısaca GCC (Gulf Cooperation Counsil) olarak tanımlıyorlar. Bu ülkeler Bahreyn, Kuveyt, Umman, Katar, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirliklerinden oluşmakta. Gümrük birliği, pazar birliği ve ortak para hedefleri var. GCC ülkeleri 55 milyon nüfusa ve $1.4 trilyon GSMH’ya sahipler. Umman, Suudi Arabistan ve Bahreyn dışındaki ülkelerin nüfuslarının yarıdan fazlası göçmen çalışan.
GCC ülkelerinin diğer ortak özelliği hidrokarbon ihracatçısı olmaları. Bu ülkelerin hidrokarbon ihracatından elde ettikleri gelir, Bahreyn istisnasıyla GSMH’larının önemli bir bölümünü oluşturmakta.
GCC ülkelerinin işbirliği içinde oldukları diğer bir alan ise Ödeme Sistemleri. Bu alan GCC ülkeleri Merkez Bankaları komitesi üzerinden yönetilmekte. Tüm ülkeler kendi ödeme sistemlerine sahipler. Kültürel alışkanlıklar dolayısıyla yaygın ödeme yöntemi nakit ödeme. Elektronik ödemeler, yönetimlerin finansal erişimi arttırma ve çalışan maaşlarının korunması yönündeki çabaları doğrultusunda yakın geçmişte büyük gelişme gösterdi. Çalışan maaşlarının korunması (WPS Wage Protection System) Bahreyn dışındaki tüm GCC ülkelerinde uygulanmakta olan bir maaş denetim sistemi. Bu uygulamaya göre işverenler çalışanlarının ücretlerini yerel banka hesaplarına yatırmak zorundalar. Bahreyn de bu uygulamaya Ocak 2022 itibarı ile tamamen geçeceğini duyurdu. Ayrıca tüm dünyada olduğu gibi, eTicaretin büyümesi de elektronik ödemelerin gelişmesine katalizör olmakta. Fakat 2020 yılında tüm dünyayı saran pandemi, elektronik ödemelerin büyük artış göstermesinde ve kültürel alışkanlıkların hızlı bir değişime uğramasında inanılması güç derecede etkili oldu.
Bu yazı dizisiyle GCC ülkelerini sırayla mercek altına alalım ve bankacılık ve ödeme sistemleri özelinde pazarlarını ve pandeminin etkilerini inceleyelim . Analizimize Birleşik Arap Emirliği ile başlayalım.
Birleşik Arap Emirliği (BAE)
BAE Merkez Bankası, Dubai hariç tüm ülkenin finans pazarını regüle etmekte. Dubai’nin kendi finansal sistem regülatörü mevcut; DFSA (Dubai Financial Services Authority). Ülkede bankacılık faaliyeti içinde olan 60 lisanslı banka mevcut. Bu bankaların toplam özkaynakları 805 milyar$. Bu büyüklük ile Birleşik Arap Emirliği GCC içindeki en büyük bankacılık sektörünü oluşturmakta (%33). BAE nüfusuna bakarsanız 60 adet bankanın fazla olduğunu düşünebilirsiniz. Bu gözleminizde haklı da sayılırsınız. Benzer durum diğer GCC ülkelerinde de görülmekte. Sermayenin bol olduğu bir bölge olması bankacılık faaliyetlerinin popüler olmasında etkili olmuş. Ancak son birkaç yıldır bölgesel finansal piyasaların özellikle düşük hidrokarbon fiyatları nedeniyle baskı altına girmeleri üzerine bankalar birleşme yoluna gitmeyi değerlendirmeye başladılar. Son yıllarda birleşen bankalar National Bank of Abu Dhabi ile First Gulf Bank birleşerek First Abu Dhabi bank oldu. ADCB, Union National Bank ve Al Hilal Bank birleştiler ve Dubai Islamic Bank Noor Bank’ı bünyesine aldı.
Birleşmelerin devam edeceği yönünde öngörüler yaygın çünkü pandemi süreci zaten küçük bir pazarda faaliyet gösteren yüksek sayıdaki bankaya birleşme baskısı yapmakta.
Pandemi öncesinde BAE ödeme pazarı müşterilerin büyük oranda nakit kullandıkları ancak elektronik ödeme yöntemlerine artarak yöneldikleri bir pazardı. Toplam ödeme işlemlerinin %85’i nakit ödeme ile yapılmaktaydı. Elektronik ödemelerin çoğunluğu mağaza içinde yapılan kartlı ödemeler sonra ise internet üzerinden yapılan eTicaret ödemeleriydi. Pandemi sürecinde nakit ödemelerin tüm ödemelerdeki payı önemli oranda azaldı. Yapılan tahminlere göre BAE’de 10 puan düşerek %75 seviyesine gerilediği belirtiliyor. Pandemi süresince Mart ve Nisan aylarında sokağa çıkma yasakları devreye sokuldu. Bununla birlikte alış-veriş merkezlerine, restoranlara ve otellere sınırlamalar getirildi. Sınırlamalar neticesinde mağaza içi kartlı ödemelerde düşüş oldu. Aynı sürecin sonucu olarak eTicaret üzerinden yapılan kartlı ödemelerinde artış gözlemlendi.
Mastercard verilerine göre eTicaretin pandemi sürecindeki artışı %42 oranında oldu.
Pandemi öncesinde nakit kullanmaktaki en temel israr müşterilerin özellikle düşük tutarlı ödemelerde nakit ödemeyi daha hızlı ve güvenli görmeleri ve işlem üzerinde daha fazla kontrollerinin olduğunu düşünmeleriydi. Ancak pandemiyle birlikte nakit kullanımındaki israrların kırıldığını ve nakit ödemeye iten sebeplerin ortadan kalktığını görüyoruz.
BAE’de elektronik ödemelerin gelişmesine katkı sağlayan faktörlerin başında 2009 yılında uygulanmaya başlayan Maaş Koruma Sistemi gelmekte. Bu sistemin başarıyla uygulanması ile tüm çalışanların maaşları banka aracılığı ile ödeniyor. Bankalar tüm maaş hesap sahiplerine en az 1 banka kartı ve risk değerlendirmeleri uygunsa en az 1 kredi kartı sunuyorlar. Elektronik ödemelerin gelişmesine katkı sağlayan diğer husus ise 2009 yılında Merkez Bankasının direktifi ile başlayan ve 2014 yılı sonunda tamamlanan EMV’ye geçiş süreci oldu. Bu süreçten sonra ivme kazanan eTicaret alış-veriş hacmi de elektronik ödemelerin artmasına katkı sağladı.
BAE’de Ödeme Kartları
Nüfusu 9.9 milyon olan BAE’nde finansal erişim epey yüksek bir oranda. Her 100 yetişkinden 87’sinin bankada hesabı mevcut. Pazarda yaklaşık 17 milyon ödeme kartı var. Birleşik Arap Emirliği, GCC içinde en yüksek ödeme kart sahipliği oranına sahip ülke. Ödeme kartlarının %70’i banka, %30’u kredi kartı. Banka kartları daha fazla ATM’lerde nakit para çekmek için kullanılıyor. Kredi kartları ise POS makinelerinde alış-veriş ödemeleri için kullanılıyor. En büyük 5 banka ödeme kart pazarında baskınlar. Bu bankalar sırasıyla ENBD, Dubai Islamic, FAB, ADIB ve Emirates Islamic.
Ödeme kartları internet ödemelerinde de artarak kullanılıyor. Pandemi sürecinde eTicaret hacminin hızlı bir büyüme sergileyerek 20 milyar doları geçtiği belirtiliyor. Bununla birlikte Birleşik Arap Emirliğinde ödeme kart kullanımı %32 oranında ve bu oran artış göstermekte. eTicarette nakit ödemeler azalmakta ve elektronik ödemeler dolayısı ile kartlı ödeme hacmi artmakta.
POS ve ATMler
EMV’ye geçişin tamamlanması ile kartlı ödemelerde sahtecilik riskinin önemli oranda azalması sonucu ülkedeki POS terminallerinde yüksek artış gözlendi. POS terminal adetleri %25 yıllık büyüme sonucu 250.000’i aşmış durumda. Bu oran ile Birleşik Arap Emirliği en yüksek kişi başı POS sayısına sahip GCC ülkesi.
ATM’lerde ise sayı azalmakta. Birkaç sene önce 5.500 olan ATM adedinde düşüş görülmekte. 2020 verilerine göre toplam ATM sayısı 4.500 adede kadar gerilemiş durumda. Pandemi sürecinde ilk ayda ATMlerden nakit çekiminde büyük bir artış olmasına rağmen sonrasında ATMden para çekme işlemleri eski seviyelerine geldi ve hatta düşüş eğilimine girdi.
Birleşik Arap Emirliği GCC ülkeleri içinde kişi başına ATM oranında Suudi Arabistan’ın gerisinde kalmış durumda. Bu durum Suudi Arabistanın daha fazla yerleşim yeri olması ve elbette inanç turizminin etkisi ile yakından ilgili. Hac için gelenlere hizmet vermek için ATM sayıları ülke nüfusunun ihtiyacından daha fazla.
Alternatif Ödemeler
Nakit ve kartlı ödemelerden başka pazarda yenilikçi seçenekler mevcut. Elektronik ödeme servis sağlayıcısı firmalar Birleşik Arap Emirliğine yenilikçi çözümleri sunmakta istekliler çünkü BAE hükümetinin açıkladığı 2021 Hedefleri (UAE Vision 2021) doğrultusunda eTicaret ve elektronik ödemeler uzunca bir süredir öncelikli konumda. Merkez Bankası ve finans kuruluşları ülkenin 2021 hedefleri doğrultusunda ödemelerin dijital olmasını destekliyorlar ve bu doğrultuda yatırımlar yapıyorlar. Son 2 yılda BAE’de dijital cüzdanlarda büyük artış gözlemleniyor. Bunun bir sebebi BAE Merkez Bankasının 2018 yılında yürürlüğe soktuğu ePara yasasını lisanslamayla ilgili kolaylıklar sağlayan değişiklikler yaparak 2020’de yenilemesi.
Birleşik Arap Emirliğinde alternatif ödeme metodları sunan firmaları iki kategoriye ayırabiliriz.
Uluslararası Dijital Cüzdan çözümleri : ClickToPay, PayPal, ApplePay, Samsung Pay, GooglePay
Bölgesel Dijital Cüzdan çözümleri ; Payit, eWallet, Naqodi, NoonPay, Empay, Klip, PayBy, MashreqPay, ENBDPay, Beam
Uluslararası dijital cüzdanları bu yazıda tanıtmaya gerek olmadığını düşünüyorum, çünkü bu çözümler çoğunluk tarafından yakından tanımlanmaktadır. Bölgesel dijital cüzdan çözümlerini kısaca tanıyalım.
Payit : Birleşik Arap Emirliğinin en büyük bankasının (FAB Bankası) dijital cüzdanı 2018 yılında kullanıma sunuldu. Payit uygulamasını kullanabilmek için FAB bankası müşterisi olmak gerekmiyor ancak BAE’ndeki bir bankanın müşterisi olma ve BAE kimlik kartına sahip olmak şartları aranıyor. Uygulama ile fatura ödenebiliyor, anlaşmalı mağaza içinde veya internet mağazalarında ödeme yapılabiliyor ve diğer Payit kullanıcılarına telefon numaraları ile para transferi yapılabiliyor.
eWallet : Birleşik Arap Emirliğinin en büyük mobil telefon operatörünün 2016 yılında piyasaya sürdüğü dijital cüzdan çözümü 2019 yılında Noor Bank ile güçlerini birleştirdiler. Son olarak Noor Bank’ın kapanmasıyla birlikte dijital cüzdan tamamen mobil operatörün ürünü oldu. Uygulamaya herhangi bir banka kredi kartı tanımlandıktan sonra fatura ödemeleri, kontör yükleme, otopark ödemesi, Karekod ile anlaşmalı mağazalarda ödeme ve kişiden kişiye transfer yapılabiliyor.
Naqodi : Dubai Finans Otoritesinin dijital cüzdan çözümü 2019 yılında çıktı. Kamu dahil diğer servis sağlayıcılara yapılacan internet ödemeleri için kullanılıyor. Ödemelerde kullanmak için dijital cüzdana elektronik para aktarımı yapılıyor veya banka/kredi kartı ekleniyor.
NoonPay : eTicaret sitesi Noon tarafından 2020 son çeyreğinde çıkan mobil uygulama ile internet üzerinden Noon sitesinden yapılan alış-veriş ödemeleri yapılabiliyor. Uygulama ile aynı zamanda anlaşmalı mağazalarda karekod okutularak ödeme de yapılabiliyor. Mobil cüzdanı kullanabilmek için BAE kimlik kartı ve aktif bir mobil abonelik gerekli. Ödemeler için fon olarak Visa veya Mastercard uygulamaya tanımlanıyor.
Empay : Dubai hükümeti tarafından 2020 üçüncü çeyreğinde faaliyete başlayan mobil ödeme servisi. Uygulama ile Dubai Ekonomi Dairesi ödemesi, fatura ödemeleri, internetten yiyecek sipariş ödemeleri, eğitim kurumlarına ödeme, uluslararası para transferi ve kişiden kişiye transfer yapılabiliyor. Mobil servisi kullanabilmek için BAE kimlik kartı ve aktif bir mobil abonelik gerekli. Kayıt işlemi ile birlikte her kullanıcıya bir Mastercard ön ödeme sanal kartı yaratılıyor. Ödemeler bu sanal kart üzerinden yapılıyor. Sanal karta fon aktarımı banka transferi ile yapılabiliyor. NFC destekleyen mobil telefonlarda temassız ödeme de yapılabiliyor.
Klip : Merkez Bankasının desteklediği ve Birleşik Arap Emirliğindeki 16 bankanın ortağı olan Emirates Dijital Cüzdanı 2018 yılı içinde faaliyete başlayacaktı. Banka hesabı olmayan 1.3 milyon kişiyi hedefleyen cüzdan ile kişiden kişiye ödemeler ve kamu kurumlarına ödemelerin yapılabilmesi planlanıyordu ancak gecikmeler sonucu 2020 son çeyreğinde sadece 3 banka ve Mastercard desteğiyle faaliyete başladı. Uygulama hem banka hesabı olan hem de olmayan müşterilere ödeme seçenekleri sunuyor. Uygulamayı kullanabilmek için BAE kimlik kartı ve aktif bir mobil abonelik gerekiyor. Uygulamaya belirli noktalarda elektronik para yüklenebiliyor ve bu elektronik para Klip destekleyen mağazalarda ödemelerde kullanılabiliyor. Ayrıca cüzdana banka kartı eklenerek mağaza içi temassız ödeme de yapılabiliyor.
PayBy : Karekod teknolojisi kullanan intenet ve mağaza içinde mobil ödeme seçeneği sunan ödeme çözümü. Ayrıca kişiden kişiye transfer ve fatura ödemeleri imkanı da sunan mobil cüzdanı kullanabilmek için BAE kimlik kartı ve aktif bir mobil abonelik gerekli. Mobil cüzdan hesabına fon aktarımı banka kartı ile, kiosklarda veya anlaşmalı mağazalarda yapılabiliyor.
Mashreq Pay : Birleşik Arap Emirliğinin en büyük bankalarından Mashreq bankası müşterileri için dijital cüzdan çözümünü 2017 yılında çıkardı. Bankanın müşterileri Mashreq banka veya kredi kartlarını uygulamaya ekleyerek ödeme yapabiliyorlar. Uygulama temassız ödemeleri destekliyor ve ancak NFC özelliğe sahip Android cep telefonlarında kullanılabiliyor. Uygulama ile Masterpass altyapısı kullanılarak MashreqPay ödeme seçeceği olan internet sitelerinde de ödeme yapılabiliyor.
ENBD Pay : Birleşik Arap Emirliklerinin en büyük bankalarından ENBD bankasının dijital cüzdan çözümü 2016 yılında çıkmış. Cep telefonu ile temassız ödeme yapılması için tasarlanmış. NFC desteği olan Android telefonlarda kullanılabiliyor. Uygulamaya sadece bankanın kartı tanımlanabiliyor.
Beam : 2012 yılında startup girişim olarak kurulan Beam, Birleşik Arap Emirliğinin nüfuzlu ve büyük bir ailesi tarafından fonlanmış. Beam cüzdan alış-verişlerde cep telefonu uygulaması ile Mastercard ve Visa kartları ile ödeme yapabilmeyi sunuyor. Petrol istasyonlarında, üye işyerlerinde ve eTicaret sitelerinde dijital cüzdan ile ödeme yapılabiliyor. Mağazaiçi ödemelerde üye işyerinin yazarkasasına entegre edilen ve temassız ödemeyi sağlayan ek bir donanım kullanılarak ödeme yapılıyor. BAE’de 3000 civarında satış noktası Beam Wallet destekliyor.
Yazar: Ahmet Alptekin
