Açık veri sadece teknolojik bir trend değil, bir ülkenin ekonomik, sosyal ve demokratik geleceğini şekillendiren stratejik bir kaynak. Türkiye’de yapay zeka teknolojilerinin geleceği, bu kaynağın ne kadar etkin bir şekilde hayata geçirebileceğine bağlı.
Dijital çağda “veri”, yalnızca bilgi değil; aynı zamanda bir kamusal kaynak, yapay zeka teknolojileri için ekonomik bir değer ve önemli bir araçtır. Bu nedenle birçok ülke, kamusal verileri vatandaşların, girişimcilerin ve araştırmacıların erişimine açarak açık veri politikaları geliştiriyor. Ancak bu politikaların uygulanış biçimleri, kapsamları ve etkinlikleri ülkelere göre oldukça farklılaşıyor.
Bu yazı ile açık veri stratejileri, paylaşım yöntemleri ve destekleyici mevzuatlar açısından öne çıkan ülkeleri karşılaştırmak; uluslararası açık veri endeksleri ışığında durumlarını değerlendirmek istiyorum.
Estonya: Açık veriyle şekillenen dijital devlet
Estonya, küçük ölçekli bir AB üyesi ülke olmasına rağmen dijitalleşme ve açık veri uygulamalarında dünyanın öncü ülke olarak öne çıkıyor. Açık veri politikalarının etkisi, ülkenin teknoloji ve girişimcilik ekosisteminde doğrudan hissediliyor:
• e-Estonia altyapısı: Tüm kamu kurumları arasında veri paylaşımını sağlayan X-Road sistemine entegre dijital altyapı, açık veriye dayalı hizmet sunumunu mümkün kılıyor.
• Açık veri platformları: data.gov.ee ve riik.ee üzerinden veriler JSON, CSV ve açık API formatlarında sunuluyor.
• Yasal altyapı: Açık veri uygulamaları, 2001 tarihli E-Governance Act ile hukuken güvence altına alınmış durumda.
• Kişisel veri kontrolü: Her vatandaş, kim verisine ne zaman eriştiğini kendi dijital kimlik portalı üzerinden görebiliyor.
• Girişimcilik ortamı:
Estonya’nın nüfusu yaklaşık 1.3 milyon, ancak kişi başına düşen startup sayısı Avrupa’da en yüksek oranlardan biri.
2025 itibarıyla Estonya’da 10’dan fazla unicorn (milyar dolarlık girişim) ortaya çıktı.
tartup başvuruları ve şirket kuruluşları tamamen çevrimiçi ve 18 dakikada tamamlanabiliyor.
• İnovasyon destekleri: Devlet destekli hızlandırıcılar, kamu verisine dayalı prototipleme yarışmaları ve GovTech Lab gibi oluşumlar aktif olarak çalışıyor.
Neden bazıları daha iyi?
• Lider ülkeler (Birleşik Krallık, ABD, Estonya) açık veriyi sadece şeffaflık için değil, ekonomik büyüme, yenilikçilik ve yapay zekâ stratejileri ile entegre bir araç olarak görüyor.
• Yüksek skorlar, sadece teknik altyapıya değil; veri kalitesi, güncellik, erişilebilirlik ve lisans açıklığına da bağlı.
• Türkiye, potansiyeli yüksek olmasına rağmen, veri sürekliliği, kurumsal koordinasyon ve kullanıcı deneyimi açısından gelişime ihtiyaç duyuyor.
Açık veri stratejiktir!
1. Kamu şeffaflığı → Demokratik hesap verebilirliği artırır.
2. Ekonomik değer yaratımı → Startuplar, medya ve veri analiz firmaları için yeni iş modelleri doğar.
3. Yapay zekâ için besin kaynağı → Makine öğrenmesi modelleri için kamusal, etik ve kaliteli veri önemlidir.
4. Politika ve hizmet iyileştirme → Açık veriye dayalı kamu politikaları daha hedefli ve etkin olabilir.
Türkiye: Ne yapmalı?
• Veri Yönetişimi Reformu: Tüm kamu kurumlarında veri sorumluluğu ve açık veri birimleri kurulmalı.
• Yasal Güvence: Açık veri kanunu çıkarılmalı.
• Ekosistem Katılımı: Girişimciler, akademi ve medya aktörleri sürece dahil edilmeli.
• Veri Kalitesi ve Güncellik: Platformlar statik olmaktan çıkarılıp canlı ve güncel hale getirilmeli.
Sonuç olarak, açık veri sadece teknolojik bir trend değil, bir ülkenin ekonomik, sosyal ve demokratik geleceğini şekillendiren stratejik bir kaynaktır. Türkiye’de yapay zeka teknolojilerinin geleceği, bu kaynağın ne kadar etkin bir şekilde hayata geçirebileceğine bağlı.
